De oudste geschiedenis van de protestantse kerk speelt zich af in en rond St Gertrudiskerk aan de Markt. Vanaf 1580 tot 1966 was deze kerk het centrum van de Nederduits Gereformeerde Kerk die we na 1815 beter kennen als de Nederlandse Hervormde Kerk. De Gertrudis werd in die tijd aangeduid als de Grote Kerk. Na de brand in 1972 en de daarop volgende restauratie is de kerk nu eigendom van de stad en in bruikleen gegeven aan de centrumparochie. De protestanten hebben gebruiksrecht en ervaren de Gertrudis in de rol van stadskerk nog steeds wel een beetje als hun kerk.

 Als we vanaf de Markt naar het Gouvernementsplein lopen, dan kunnen we ter hoogte van de nieuwe fontein nog een bordje vinden met de vermelding St Maartenskapel. Deze gasthuiskapel deed in de beginjaren (1580) dienst als kerk omdat de Gertrudis toen voor militaire doeleinden werd gebruikt. In de 17e eeuw verdween het gebouw

Vanaf het Gouvernementsplein lopen we nu naar het noorden de Blauwehandstraat in. Het huis De blauwe hand op nr 32 is duidelijk herkenbaar aan de blauwe hand die boven de deur is aangebracht. Dit gebouw was lange tijd de thuisbasis voor het protestantse weeshuis. Deze instelling bestaat al meer dan 400 jaar in Bergen op Zoom en heeft thans geen gebouwen meer maar verleent nog steeds steun aan o.a. wezen en halfwezen. Op dit moment is het gebouw buiten gebruik nadat er vele jaren een horeca-gelegenheid heeft gezeten.

Als we nu via de Goudenbloemstraat, de Korenmarkt en het Korenbeursplein lopen komen we in de Williamstraat. Hier staat het kerkelijk centrum “Williamstraat” Dit gebouw stamt uit de jaren 30 en werd gebouw door de hervormde evangelisatie vereniging. In de Gertrudiskerk heerste namelijk een wat meer vrijzinnige richting en derhalve kwam hier ruimte voor een wat meer rechtszinnige richting. Deze verschillen verdwenen in de jaren 50 en 60. Nadat de hervormden de Gertrudiskerk verlieten kerkten ze vele jaren in het gebouw Williamstraat. Thans heeft de Samen-op-Weg gemeente in dit gebouw een belangrijk aantal activiteiten gehuisvest, o.a. Inloophuis, koorrepetities, diverse vergaderingen en de uitslaapdiensten. Ook wordt er op zondag kerk gehouden door de protestantse Chinese gemeente.

We lopen de Williamstraat nog een stukje verder door en slaan dan linksaf richting het park. Langs het Ravelijn komen we dan op het Bolwerk Zuid. Het eerste gebouw dat we passeren is het zorgcomplex Avondvrede / Ravelijnflat. In 1930 werd deze instelling opgericht door de hervormde diaconie. Er stond toen een vila-achtig gebouw in de stijl van de jaren 30. De ouden van dagen sliepen op zalen bij elkaar. Het is duidelijk dat dit gebouw stukje bij beetje verdween en plaats maakte voor het huidige complex. Avondvrede valt niet meer onder protestants bestuur maar de onderlinge loyaliteiten zijn nog immer aanwezig. 

Als we onze wandeling vervolgen op het Bolwerk dan komen vanzelf langs de Ontmoetingskerk. Dit is de kerk die wij thans als protestantse kerkgemeenschap voor de eredienst gebruiken. Het is een gebouw uit 1928 naar een ontwerp van B.T. Boeyinga. Deze architect heeft o.a. ook het bekende hoofdgebouw van Vrederust ontworpen. Sinds 2001 is de Ontmoetingskerk rijksmonument. Het is één van de weinige kerken in Amsterdamse School stijl in het Brabantse en als gebouw zeker herkenbaar protestants. De naam Ontmoetingskerk is sinds januari 1995 in gebruik en markeert het moment in het Samen-op-Weg proces dat alle diensten van hervormden en gereformeerden voortaan gezamenlijk werden gehouden.

 Recht tegenover de Ontmoetingskerk is de Paulus Bakxstraat en als we die inlopen komen we vanzelf in de Faurestraat. Hier vinden we op nr 14 de huidige lutherse kerk. Het gebouw ligt wat verscholen tussen de bebouwing maar herbergt een bijzonder sfeervolle kapel waar naast lutherse gemeente ook de vrijgemaakt gereformeerde kerk haar diensten houdt. Herkenbaar aanwezig op de gevel is de zwaan. Dit symbool komen we op alle lutherse kerken tegen.

Vanaf de Faurestraat moeten we nu de Zuidzijde Zoom opzoeken en vervolgens via de Burgemeester Stulemijerlaan terug naar het centrum. Door de Steenbergsestraat komen we op het beurspleintje en hier gaan we rechtsaf de Moeregrebstraat in. Als we een eindje doorlopen passeren we de Westersingel en komen we langs nr 72. Het pand staat bekend als Het Wapen van Frankrijk. Hier was in de 19de eeuw de Schoolvereniging Nehemia gehuisvest en vanaf 1876 tot en met 1928 was hier ook de gereformeerde (afgescheiden) kerk gehuisvest. Nog steeds is aan de achterkant heel duidelijk zichtbaar dat het achterhuis ooit een kerkzaal was. De gereformeerden vertrokken in 1928 naar het Bolwerk, thans de Ontmoetingskerk. Toch was deze groepering niet uitsluitend op nr 72 geboren, maar deels ook in de Dubbelstraat 66. 

Vanaf de Moeregrebstraat de weg vervolgend loop je zo rechtsaf de Dubbelstraat in. Tegenover het pand Boom der Liefde staat het bekende carnavalscafé de Mortier. Precies dit pand was van 1857 tot en met 1892 de thuishaven van de afgescheidenen die met de dolerenden in 1892 de gereformeerde kerk vormden. Het zal geen vastenavondvierder bekend zijn dat hier ooit psalmen werden gezongen op hele noten onder begeleiding van een harmonium. 

Wie nog fit is kan de wandeling vervolgen. We lopen terug richting Westersingel en slaan rechts af. Bij de stoplichten links de Boutershemstraat en Glymesstraat in. Hier treft u een dansschool aan in een gebouw dat in 1890 werd neergezet ...... niet als dansschool maar als protestants militair tehuis. De gevelsteen vermeldt nog steeds de naam van een dominee die aan de fundamenten van dit oord heeft gestaan. Tot ver na de oorlog werden hier protestantse militairen opgevangen en waren er ook kerkdiensten. Vaak waren die diensten zo leuk dat ze door gewone protestanten werden bezocht. Ook verliefden uit hervormde en gereformeerde kring (gemengde stellen!) konden hier neutraal terrein vinden. En zij die nog geen verkering hadden konden telkens verse soldaten aantreffen. Maar ja, Bergen is geen vestingstad meer.

Genoeg gelopen: of wilt u nog langs het protestantse kerkhof en de diverse gebouwen op het terrein van Vrederust? 
Een andere keer maar?
Hiernaast het Protestantse kerkhof

Het is het makkelijkste om terug naar het centrum te lopen, naar de Markt en dan rechts van de kerk de Kerkstraat in te lopen. Hier vinden we nog een oude protestantse kosterswoning, direct links van het hek naar de kerk. Thans is er een café in gehuisvest waar u na deze wandeling misschien wel terecht kunt. Merkwaardig toch dat veel protestantse gebouwen een horecabestemming hebben gevonden.